Co mogą a czego nie mogą radcy miejscy i prezydent. Kompetencje i możliwości.
Tekst mówi o zakresie możliwości i kompetencji Rady Miasta i prezydenta. Przypomnienie zasad prawnych.
Wydaje się, że nie wszyscy mieszkańcy naszego miasta znają zakres kompetencji Rady Miasta i prezydenta. Najpierw więc, aby móc pokazać „co mogą a czego nie mogą” rajcy i prezydent trzeba przypomnieć podstawy ustroju i działalności samorządu terytorialnego.
Samorząd terytorialny jest instytucją demokratycznego państwa. Jego rolę umocniła Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku, która nie zawiera definicji samorządu terytorialnego, ale dostarcza wielu elementów konstrukcyjnych, które pozwalają określić samorząd za część składową władz publicznych.
Konstytucja RP przyjęła w art.169 tradycyjny podział organów jednostek samorządu na stanowiące i wykonawcze.
Organem stanowiącym są rady gminy (miejskie), rady powiatu i sejmik województwa, które są wybierane na czteroletnie kadencje, co wynika z przepisów ustawy gminnej, powiatowej i wojewódzkiej. Odwołanie ich składu jest możliwe jedynie na drodze referendum.
Organem wykonawczym jednostek samorządu terytorialnego są prezydenci, burmistrzowie, wójtowie – od 2002 roku jest to jednoosobowy organ wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Bezpośredni wybór prezydenta, burmistrza, wójta spowodował zasadniczą zmianę trybu ich odwołania, które może się odbyć tylko w drodze referendum gminnego – z inicjatywy rady lub mieszkańców, czy tez na wniosek wojewody
Ustawa gminna zastrzega (art.18) do wyłącznej właściwości Rady między innymi uchwalanie statutu gminy, ustalanie wynagrodzenia prezydenta, stanowienia o kierunkach jego działania, przyjmowania sprawozdań z jego działalności; powoływania skarbnika miasta; sekretarz miasta; uchwalania budżetu miasta; udzielanie lub nie udzielanie absolutorium z wykonania budżetu; podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych miasta.
Radni mają możliwość składania projektów uchwał, wniosków, poprawek do uchwał. Do projektu każdej uchwały musi być dołączone uzasadnienie zawierające także przewidywane skutki finansowe dla budżetu miasta. Radni mają prawo do składania interpelacji, które dotyczą realizacji uchwał Rady lub związane są z wykonywaniem zadań przez prezydenta. Jak głosi & 59 Statutu Rady Miasta Krakowa z 2005 roku: prezydent wykonuje uchwały Rady i zadania Miasta określone przepisami prawa. Do jego zadań należy przygotowywanie projektów uchwał Rady, określenie sposobu ich wykonywania, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu.
Zależność prezydenta od Rady Miasta była o wiele głębsza przed 2002 rokiem czyli do czasu bezpośrednich wyborów, kiedy prezydent nie współpracujący z radą i nie wykonujący jej uchwał mógł być przez radę odwołany. Zmiana trybu wyborów powodująca między innymi konieczność odbycia referendum przy próbie odwołania prezydenta jest przyczyną powstania znacznej niezależności działań prezydenta od Rady. Prezydent uzyskał dużą autonomię, polegającą między innymi i na tym, że na przykład może realizować niewielką ilość uchwał kierunkowych Rady .
Radni, jako ciało uchwałodawcze, powinni dostrzegać najważniejsze problemy swoich wyborców i pomagać im je rozwiązywać. Prezydent zaś ze swoimi służbami winien przygotowywać uchwały grup radnych i je realizować. Radni powinni być odpowiedzialni za projekty i kierunki działania Miasta. Prezydent zaś ponosi odpowiedzialność za realizacje postanowień Rady. To co dzieje się w Mieście powstaje ze wspólnej aktywności i rzetelności organów stanowiących – Rady Miasta i wykonawczych : prezydenta i jego służb.
Rada Miasta Krakowa liczy 43 osoby, Kraków ma prawie 760 tysięcy mieszkańców, Nowy Jork, największe pod względem liczby ludności miasto w Stanach Zjednoczonych. zamieszkuje ponad 8 milionów mieszkańców i ma Radę Miasta składającą się z 51 osób, Petersburg zamieszkiwany przez prawie 6 milionów mieszkańców ma Radę składającą się także z 51 radnych.
Zdaje się, że przydałyby się i tutaj przemyślenia dotyczące liczby radnych i i zakresu ich kompetencji. Może powinien to być zespół liczący 11 lub 13 osób. Ludzi, którzy na przykład poświęciliby swój czas tylko i wyłącznie, w trakcie trwania kadencji , na sprawy miejskie. Tak się dzieje w wielu państwach. Radni zawieszają swoje czynności zawodowe i poświęcają się pracy samorządowca..
Bezpośrednie wybory prezydenta powodujące opisaną wyżej jego niezależność od rady powinny stać się początkiem dalszych zmian w samorządach.
Nieszczęściem samorządów jest duże upolitycznienie Rady. Zdawać by się mogło, że najważniejsze dla miast, miasteczek, wsi jest dobro ich mieszkańców i że polityka nie powinna mieszać się z samorządowością. Tutaj powinny się spotykać mądrość i odwaga Rajców ze sprawnością zarządzania prezydentów, burmistrzów i wójtów. Zdaniem wielu osób rozwiązaniem osłabiającym ten aspekt działania Rady byłyby jednomandatowe okręgi wyborcze.
Refleksji i problemów dotyczących samorządowości jest wiele. Wyżej zostało przytoczonych zaledwie parę. Pilna staje się potrzeba dyskusji związanych z poszukiwaniem jak najlepszych rozwiązań.